Akademik Veri Yönetim Sistemi
Saranlı A. G. (Yürütücü), Deniz K. Z., Yıldırım İ. S., Ural O.
TÜBİTAK Projesi, 2018 - 2024
"Türkiye'de üstün yetenekli çocukların ailelerinin ihtiyaçlarına yönelik aile eğitim programları konusunda yoğun bir ihtiyaç vardır. Buna karşın bu farklı aile grubuna yönelik, bilimsel yöntemlerle geliştirilip sınanmış aile eğitimi programları son derece sınırlıdır (Akarsu, 2001, Eriş, Seyfi ve Hanoz, 2008, Kurtulmuş, 2010, Metin ve diğ. 2007). Bu ihtiyaç ışığında bu projenin temel amacı üstün yetenekli çocuk ailelerinin destek ihtiyaçlarını anlamaya yönelik kapsamlı bir ihtiyaç analizi gerçekleştirerek, bu analizin sonuçlarına dayanan video destekli çevrimiçi bir aile eğitimi programı oluşturmak ve programın aile-çocuk ilişkisine, ailenin sahip olduğu koruyucu etkenler ile sosyal desteği algılamasına yönelik etkilerini tespit edebilmektir. ii. Konunun kısa bir tanıtımı, neden bu konunun seçildiği ve özgün değeri: Üstün yetenekli çocukların aileleri, çocuklarının farklı gelişimi hakkında kendilerini bilgi, deneyim ve kaynaklar açısından yetersiz hissetmekte, bu durum da çocukların gelişimlerinin olumsuz etkilenmesine neden olabilmektedir. Halbuki bilinçli, üstün yetenekli çocuğuyla nasıl ilişki/iletişim kurması gerektiğini, nerelerden destek alması gerektiğini, sorunlarla nasıl başa çıkacağını bilen aileler ise kendilerini bu konularda yeterli hissedecek, yeterli hisseden aileler mutlu ve başarılı çocuklar yetiştirecek, bu da uzun vadede toplumun kalkınmasında büyük rol oynayacaktır. Tüm bu sebeplerle üstün yetenekli çocukların hayatında çok önemli rol oynayan aileleri bu araştırmada odak noktası olarak seçilmiştir. Bu proje önerisinin özgün değerini oluşturan hususlar, ailenin üstün yetenekli bir çocuğu büyütme sürecindeki destek ihtiyaçlarının Türkiye çapında yapılacak geniş bir ihtiyaç analizi ile öğrenilmesi ve bunlara dayalı şekilde aileyi desteklemek konusunda video destekli çevrim içi ortamda hazırlanmış, alanında ilk ve örnek olacak bir aile eğitimi programı geliştirilmesidir. iii. Kuramsal yaklaşım ve kullanılacak yöntemin ana hatları: Bu projedeki tüm etkinlik, program, soru formu vb. çalışmaların dayandığı temel yaklaşım “Ekolojik Sistem Yaklaşımı” olarak belirlenmiştir (Bronfenbrenner, 2000, 2001) Ekolojik Sistem yaklaşımı en basit tanımıyla ailenin/bireyin mikrosistem, mezosistem, ekzosistem ve makrosistem olarak tanımlanan dört alt sistemdeki karşılıklı ve eş zamanlı etkileşimleri üzerine odaklanmakta ve aileyi/bireyi her zaman bu sistemleri etkileyen ve onlardan etkilenen bir bütün olarak ele almamız gerektiğini savunmaktadır. Üstün yetenekli çocukların ailelerinin yaşadıkları sorunların, çoğu zaman çocuklarıyla kuramadıkları iletişim, çocuğun okulu, arkadaşları,(mikro düzey) akrabalar, komşular, öğretmen, okul sistemi ve bunlar arasındaki eş zamanlı ve karşılıklı iletişimdeki sıkıntılar (mezo düzey) eğitimle ilgili kanunlar, eğitim politikaları, toplumun üstün yetenekliye bakış açısı vb konulardaki sıkıntılar (ekzo ve makro düzeyler) vb. pek çok farklı sistemden etkilendiği düşünüldüğünde Ekolojik Sistem yaklaşımının rehberlik edeceği bir aile eğitimi programı geliştirme sürecinin üstün yetenekli çocukların ailelerine destek olmak anlamında çok daha bütüncül ve kapsamlı bir şekilde yaklaşacağı düşünülmüştür (Bronfenbrenner, 2000, 2001) Bu projede fazla sayıda üstün yetenekli çocuğun ailesine ulaşabilmek ve resmi yollarla tanılanmış üstün yetenekli çocukların daha güvenilir bir çalışma grubu oluşturacağı düşünüldüğünden Bilim ve Sanat Merkezlerine (BİLSEM) devam eden çocukların aileleriyle çalışılması tercih edilecektir. Projenin birinci aşamasında, Öncelikle ailelerin üstün yetenekli çocuklarıyla ilişkilerindeki mikro, mezo, ekzo ve makrosistem düzeylerinde sıklıkla karşılaştıkları sorunlar ve destek alma ihtiyacı duydukları konular hakkında, 1) alan yazın taraması ve alan uzmanlarıyla görüşmeler ve 2) BİLSEM’e devam eden öğrencilerin aileleriyle odak grup görüşmelerinin sonuçlarına dayalı şekilde “Üstün Yetenekli Aileleri Taslak İhtiyaç Analizi Formu” oluşturulacaktır. Formun anlaşılır ve uygulanabilir olup olmadığını anlamak amacıyla pilot uygulama gerçekleştirilecektir. Projenin ikinci aşamasında, Pilot uygulama sonucunda son şeklini alan ihtiyaç analizi formları üstün yetenekli çocuk ailelerine uygulanacak ve sonuçların analizi gerçekleştirilecektir. Projenin üçüncü aşamasında, 1) alan yazın taraması ve alan uzmanlarından, 2) odak grup görüşmelerinden ve 3) ihtiyaç analizi sonuçlarından elde edilen bilgiler doğrultusunda üstün yetenekli çocukların ailelerine destek vermeye odaklanmış, Ekolojik Sistem Yaklaşımına dayanan, video ile zenginleştirilmiş ve yaygın etkisinin geniş olması amacıyla çevrimiçi ortamda dizayn edilmiş aile eğitimi programı, ilgili alan uzmanlarının da danışmanlığı alınarak geliştirilecektir. Geliştirilen eğitim programı gönüllü ailelere deney-kontrol gruplu, yarı deneysel desende uygulanacaktır. Aile eğitimi sonuçlarının nicel analizinde, Ekolojik Sistem yaklaşımının içindeki çeşitli düzeylerde meydana getireceği değişimi anlamamıza yardımcı olacağı öngörüldüğünden, “Çocuk Ana-Baba İlişki Ölçeği”, “Ailedeki Koruyucu Etkenler Ölçeği” ve “Yenilenmiş Anne Baba Sosyal Destek Ölçeği” kullanılacaktır. Aynı zamanda eğitimin etkililiğini daha iyi sınayabilmek için eğitim almış gönüllü aileler ile bireysel mülakatlar gerçekleştirilerek nitel analizler de yapılacaktır. Aile eğitimi programının etkilerini daha iyi anlayabilmek için eğitimin bitiminden 3 ay sonrasında nitel ve nicel ölçme ve değerlendirme araçları tekrar uygulanacaktır. iv. Proje sonucunda ulaşılmak istenen hedefler ve beklenen çıktıların bilimsel, teknolojik ve sosyo-ekonomik katkıları, *Üstün yeteneklilerin ailelerinin destek ihtiyaçlarının geniş bir katılımcı kitlesiyle ortaya konacak ve üstün yetenekli çocukların ailelerini destekleyici teknoloji destekli eğitim programı ihtiyacının bir kısmının giderilecek olması (bilimsel ve teknolojik katkı) *Ailelerin destek ihtiyaçlarının karşılanması sayesinde aile bireylerinin ailelerindeki koruyucu etkenler ile çevrelerindeki sosyal desteğin varlığına ilişkin algılarının olumluya dönüşmesi ve ayrıca güçlenen çocuk-anne-baba arası ilişkileri sayesinde çocuklarına daha fazla destek olabilmelerinin sağlanabilecek olması (bilimsel ve sosyo-ekonomik katkı) *Aileleri tarafından daha iyi şekilde desteklenen üstün yetenekli çocukların öncelikle kendi mutluluk ve başarıları, daha sonrasında da içinde yaşadıkları toplumun kalkınması için üretken, başarılı ve sağlıklı bireyler olabilmelerine kısa, orta ve uzun vadede destek olunacak olması (bilimsel ve sosyo-ekonomik katkı) *Bu araştırma sonucunda ortaya çıkan ürünlerin ulusal ve uluslararası eğitim ve araştırma ortamlarında Türkiye örneklemini temsil edebilecek ve aynı zamanda önemli bir veri tabanı olacak olması sayesinde bundan sonraki pek çok araştırmaya da kaynaklık edebilecek olması (bilimsel katkı) "